KAPADOKYA DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS ALANLARININ KORUMA VE PLANLAMA SÜREÇLERİ
1983’te 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma (KTVK) Kanunu’ nun ve 1986’da 3194 sayılı İmar Kanunu’ nun yürürlüğe girmesi ile Kapadokya’da yerleşimler özelinde planlama ve sit çalışmaları hız kazanmıştır. 1984 yılında 2981 sayılı kısaca İmar Affı5 olarak anılan Kanun’un 6. maddesinde belirtilen, “Şimdiye kadar karar verilmiş eski eserler ile bunların koruma alanları ve sit bölgelerine ilişkin kararlar, 2863 sayılı Kanun uyarınca, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten başlamak üzere en geç 2 yıl içinde yeniden KTB tarafından belirlenir ve ilan edilir.” hükmü gereği 80’lerin ikinci yarısında bölge genelindeki yerleşimler için sit alanları tekrar irdelenmiş ve yeniden sit tescil kararları alınmıştır. Bu irdeleme çalışması sonrasında sit alanı 5 sınırlarının büyük oranda korunduğu görülmekle birlikte6, tescil işlemlerinde sayısal olarak nasıl bir değişim olduğuna arşiv kayıtlarından ulaşılamamaktadır. Bu dönemin hem bölge hem Türkiye için en önemli gelişmelerinden biri de 1985 yılında Kapadokya’nın Dünya Miras Listesi’ne girmesidir. İstanbul ile birlikte Türkiye’nin ilk DMA olan Kapadokya’da merkezde kalan ve daha sonra MP ilan edilen Ürgüp, Göreme, Ortahisar, Uçhisar ve Çavuşin yerleşimlerini içeren bir alan ile Derinkuyu ve Kaymaklı yer altı şehirleri, Karlık, Karain, Yeşilöz ve Soğanlı olmak üzere toplam yedi alan DMA içerisine dahil edilmiştir.
Dünya Miras Alanı sınırları içinde bölgenin merkezinde kalan ve Göreme Açık Hava Müzesi ve çevresini içeren alan, ulusal mevzuatlar çerçevesinde, 1986 yılında Milli Park olarak ilan edilmiştir7 (Şek. 3). 1987 yılında KTVK Kanunu’nda değişiklik yapan 3386 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte Bakanlığın belirlediği alanlarda Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları kurulmuştur. Bu kapsamda 1987 yılında, Kapadokya’yı da içine alan bölgeden sorumlu olmak üzere, Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (KTVKK) kurulmuştur.
1987 yılının şubat ayında Nevşehir Valiliği, bölgedeki kaçak yapılaşmanın önüne geçebilmek için İl Jandarma Alay Komutanlığı, Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü ve Müze Müdürlüğünden birer uzmanla, düzenli olarak bölgede denetimler yapılmasını kararlaştırmıştır. Bugün bile Kapadokya’daki en önemli koruma sorunlarının başında alanda gerekli denetimlerin yapılamıyor olması sıralanabilirken, 80’li yıllarda bu durumun fark edilip önlenmeye çalışılması, alanın korunması adına önemli bir girişim olarak ele alınabilir. Bu konuyla ilgili Kayseri KTVKK, 11.07.1987 tarihli 71 no.lu kararı ile söz konusu Komisyon tarafından belirlenen izinsiz yapıların durdurulması, gerekirse yıkılması ve bundan sonraki her türlü plan ve proje için Kurul kararının alınması gerektiğini belirtmiştir. Fakat Komisyon gerekli tespitleri yapmış ve Kurul kararları alınmış olmasına rağmen maalesef alanda kaçak yapılara ilişkin etkin bir uygulamaya gidilememiştir.
Kayseri KTVKK’ nun 1988 yılında aldığı 264 sayılı kararla bölgesel nazım plan yapılmasının istenmesi üzerine, aynı yıl ÇDP revizyonu için çalışmalar başlamıştır. Oldukça kaotik ve uzun bir süreç geçiren ÇDP revizyon çalışmaları 90’lı yıllarda ve hatta 2000’li yılların başında Kapadokya’daki koruma çalışmalarının en temel konusu olmuştur.
Kapadokya’nın korunmasıyla ilgili konu başlıkları arttıkça bölge özelinde bir “koruma kurulu” ihtiyacı da ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, 1994 yılında Nevşehir’de Kültür Bakanlığı tarafından, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (KTVKK), kurulmuştur. Nevşehir, Niğde, Aksaray, Kırşehir illerinde 1994’ten sonraki korumayla ilgili her türlü işlem bu Kurul tarafından yürütülmüştür.
12.11.1999 tarihinde Nevşehir KTVKK’nun 1123 no.lu kararı ile 1996’da başlayan sit irdeleme çalışmaları üç yıl sonunda kesinleştirilmiştir. Bu kararla 1/25.000 ölçekli harita üzerinden 1., 2. ve 3. Derece Doğal, Arkeolojik ve Kentsel Sit sınırlarının belirlenmesi; ayrıca Kentsel Sit sınırlarının detaylandırılabilmesi için koruma amaçlı imar planlarının hazırlanması istenmiştir. Bu alanlardaki geçici dönem yapılaşma koşulları ise 26.11.1999 tarihli 1148 no.lu kararla belirlenmiştir. 1123 no.lu kararın en önemli özelliği, bölgede daha önce sadece Doğal, Tarihi Sit ve tampon bölge olarak adlandırılan alanlarda tampon bölgelerin kaldırılarak Doğal Sit derecelendirmelerinin yapılması ve ayrıca Arkeolojik ve Kentsel Sit sınırlarının belirlenmesidir.
2000 yılının ikinci yarısında geçiş dönemi yapılaşma koşulları bir yıllık süresini doldurduğu ve bu süre içerisinde çoğu yerleşme için koruma amaçlı imar planları hazırlanmadığı için sürenin uzatılması kararı alınmıştır. 2000 yılı itibariyle koruma amaçlı imar planı (KAİP) hazırlanan yerleşmeler; Nar (1993), Göreme (1994), Derinkuyu (1992), Suvermez (1995), Avanos (1998)’tur.
2003 yılında 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu (TTK)’ nda yapılan değişiklikler doğrultusunda, daha önce 1989 yılında tespit edilen “Nevşehir ve Çevresi Turizm Alanı”, 2005 yılında sınırları değiştirilerek “Kapadokya Kültür ve Turizm Koruma Geliştirme Bölgesi (KTKGB)” adıyla tekrar tescil edilmiştir. KTKGB ilanı ile söz konusu alanda her ölçekteki imar plânını yapmaya, yaptırmaya, re’sen onaylamaya ve tadil etmeye KTB yetkili kılınmıştır. Bu alanlardaki planlama eylemleri “Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde ve Turizm Merkezlerinde İmar Planlarının Hazırlanması ve Onaylanmasına İlişkin Yönetmelik” kapsamında yürütülmüştür.
2011 Dönemi: 2011 yılında önce 644 sayılı KHK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığının (ÇŞB) Teşkilat ve Görevlerinin belirlenmesi, ardından aynı yıl bu kararnamede bazı değişiklikler yapan 648 sayılı KHK’nın yayınlanmasıyla Kapadokya’daki kültürel ve doğal varlıkların korunması ile ilgili yasal ve yönetsel yapıda bazı değişiklikler yaşanmıştır. Bölgede 2011 yılına kadar KTB’na bağlı kurumlar tarafından yürütülen kültürel ve doğal varlıkların korunmasıyla ilgili tespit, tescil, karar vb. işlemler, 648 sayılı KHK çerçevesinde birbirinden ayrılmış ve farklı kurumların sorumluluğuna verilmiştir. İlgili KHK uyarınca, 2011 yılından itibaren Kapadokya’da kültürel varlıkların korunması ile ilgili işlemler KTB bünyesindeki Nevşehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (KVKBK) tarafından, doğal varlıkların korunması ile ilgili işlemler ise ÇŞB bünyesinde oluşturulan Nevşehir Tabiat Varlıkları Komisyonu (TVK) tarafından yürütülmeye başlanmıştır.
2018 yılına gelindiğinde, 3194 sayılı İmar Kanunu’na eklenen geçici 16. madde ile imar düzenine aykırı yapılan yapılara, yapı kayıt belgesi düzenlenmesine yönelik işlemler, Kapadokya’da da uygulanmaya başlamıştır. “İmar Barışı13” olarak adlandırılan Kanun doğrultusunda bölgede birçok kaçak yapının, yapı kayıt belgesi alabilmek için başvurduğu; bununla birlikte birçok yapının da sırf bu Kanun kapsamına girebilmek için Kanun’dan sonra uygunsuz bir şekilde inşa edildiği bilinmektedir.
Bunların yanında, Kanun’un getirdiği avantajlardan faydalanmak isteyenler tarafından 2018 yılının ikinci yarısından itibaren, yapılaşmaya izin verilmeyen Doğal Sit alanlarında kalan arazilerde çok sayıda yeni kaçak yapı yapılmış ve bu yapılar için de yapı kayıt belgesi alınmıştır.
Burada, yapının 2018 yılından önce inşa edilip edilmediği bilgisi, sistem tarafından tamamen beyana dayalı olarak alındığı için, Kapadokya’daki korunan alanlarda da yanlış beyanla çok sayıda yapı için kayıt belgesi alınmıştır. Nevşehir il genelinde 2019 Aralık itibariyle yaklaşık 24.000 adet yapı kayıt belgesi alındığı bilinmekte; bu sayının önemli bir kısmının sit alanlarında kaldığı tahmin edilmektedir.
7143 sayılı Kanun’un Kapadokya’da Kentsel Sit alanlarında da benzer etkileri olmuştur. Kentsel sit alanları içinde KAİP ya da Kurul kararı yapılaşma koşullarına aykırı uygulamalar imar affı kapsamında yapı kayıt belgesi alabilmiştir. Kentsel Sit alanlarındaki uygulamaların 1 Ocak 2018 öncesi yapılıp yapılmadığının anlaşılması durumunda yıkım işlemleri yapılmaktadır.
2019 Dönemi: 2018 yılında, ülke genelinde Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesinin kamu yönetimi gibi planlamayı da merkezileştirdiği görülmektedir. Sürecin bir yansıması olarak 2019 yılında Kapadokya ile ilgili farklı bir idari yapılanmaya gidilmiş ve Haziran 2019’da 7174 sayılı Kapadokya Alanı Hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir.
Bu Kanun’la, Nevşehir il sınırları içindeki sit alanlarının büyük çoğunluğunu, MP alanını ve KTKGB alanını kapsayan “Kapadokya Alanı” tarif edilmiş ve sınırları çizilmiştir. Söz konusu Kanun çerçevesinde alanda koruma ile ilişkili her türlü eylemi planlayacak, yapacak ve yürütecek bir Alan Başkanlığı ve onunla birlikte çalışacak kurulmuştur.
Bu düzenleme ile daha önce bölgede görev yapan Nevşehir KVKBK ile TVK’ nun görev ve yetkileri de Başkanlık bünyesinde kurulan Alan Komisyonu’na devredilmiştir.
KAPADOKYA ALAN BAŞKANLIĞI TEŞKİLATI VE GÖREV TANIMLARI YÖNERGESİ
MADDE 1- (1) Bu Yönergenin amacı, Kapadokya Alan Başkanlığı hizmet birimlerinin görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Başkanlığın Görev ve Yetkileri
MADDE 6- (1) Başkanlığın görev ve yetkileri şunlardır:
a) Kapadokya Alanının tarihi ve kültürel değerleri ile doğal kaynak değerlerinin ve jeolojik/jeomorfolojik dokusunun korunması, yaşatılması, geliştirilmesi, tanıtılması, gelecek kuşaklara aktarılması, planlanması, yönetilmesi, denetlenmesi, alan içindeki turizm faaliyetlerinin planlanması, geliştirilmesi ve teşvik edilmesini sağlamak,
b) Geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarını hazırlayarak Komisyona sunmak,
c) Kapadokya alan planlarına esas hâlihazır haritaları ve jeolojik/jeoteknik etütleri yapmak veya yaptırmak,
ç) Kapadokya alan planlarını yapmak, yaptırmak, tadil etmek, ettirmek ve üst ölçekli planlar hariç onamak veya resen onamak, meri planların uygulamasını denetlemek,
d) Kapadokya Alanında Komisyonca uygun bulunan projelere ilişkin uygulamaların onaylı projesine uygunluğunu denetlemek,
e) Kapadokya Alanında 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında; kültür varlıklarını koruma bölge kurulu müdürlüklerine, koruma uygulama ve denetim bürolarına, çevre ve şehircilik il müdürlüklerine verilen görev ve yetkileri yürütmek,
f) Kapadokya Alanındaki korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile sit alanlarının tespitini yapmak,
g) Kapadokya Alanında yer alan korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının, peri bacalarının ve yer altı şehirlerinin korunması, tadilatı, tamiratı ve esaslı onarımları ile iyileştirilmesine yönelik her türlü iş ve işlemleri yapmak veya yaptırmak, gerekli güvenlik önlemlerini almak veya aldırmak,
ğ) Kapadokya Alanında Başkanlık idari binalarının her türlü proje ve uygulamalarını yapmak veya yaptırmak,
h) Kapadokya Alanında geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları ile meri planlara ve Komisyon kararlarına aykırı her türlü uygulamanın giderilmesini sağlamak, gerektiğinde aykırı uygulamaya konu yapı ve tesisleri yıkmak veya yıktırmak,
ı) Kapadokya Alanında turizm amaçlı sportif faaliyette bulunacak turizm işletmelerinde aranacak nitelikleri belirlemek ve bu faaliyetleri denetlemek,
i) Kapadokya Alanında bulunan hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının özel mülkiyetindeki taşınmazların satışı, trampası, arsa veya kat karşılığı inşaat yaptırılması, kiraya verilmesi, ön izin verilmesi ve üzerlerinde irtifak hakkı kurulması, devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin kiraya verilmesi, ön izin ve kullanma izni gibi işlemler hakkında görüş bildirmek,
j) Kapadokya Alanında ihtiyaç duyulması halinde kamulaştırma işlemlerini yapmak,
k) Kapadokya Alanında 2863 sayılı Kanun kapsamı dışındaki araştırma, sondaj, kazı ve diğer bilimsel araştırmaları ve etütleri yapmak veya yaptırmak,
l) Kapadokya Alanının tanıtımına yönelik olarak yurtiçinde ve yurtdışında her türlü yazılı, görsel ve işitsel eserleri yapmak, yaptırmak, hizmete sunmak ve bu eserlerin fikri ve sınai haklarına yönelik iş ve işlemleri yürütmek,
m) Kapadokya Alanına ilişkin Bakanlıkça talep edilen bilgi, belge ve raporları hazırlamak,
n) 7174 sayılı Kanunun 8 inci maddesi çerçevesinde, Kapadokya Alanı içinde yasaklanan fiillerin ve bunlara verilecek idari para cezalarının tespiti ve uygulanmasına yönelik iş ve işlemleri yürütmek,
o) Bakanlığa bağlı ören yerleri ve müzeler dışındaki taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının öğretim, eğitim, bilimsel araştırma, tanıtma ve ticari gelir elde etme amacı ile fotoğraflarının ve filmlerinin çekilmesi, mulaj ve kopyalarının çıkartılması ile ilgili izinlerin verilmesine yönelik iş ve işlemleri yürütmek,
ö) Kapadokya Alanında işletmelerce yürütülen balonla ticari havacılık faaliyetlerinin yer ve lojistik hizmetlerini projelendirmek, düzenlemek ve denetlemek,
p) Halkla ilişkiler, basın ve medya konusundaki iş ve işlemleri yürütmek,
r) Kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler ve özel sektörle iş birliği yapmak,
s) Yürütülen hizmetlere ilişkin yıllık çalışma programı ve stratejik planlamaları yapmak,
ş) Komisyonun sekretarya hizmetlerini yürütmek.
(2) 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde doğal sitler ve tabiat varlıkları ile ilgili olarak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğüne verilen görevler Kapadokya Alanında Başkanlık tarafından yerine getirilir.
Alan Planlama ve Uygulama Grup Başkanlığı
MADDE 26- (a) Alan Planlama ve Uygulama Grup Başkanlığının görevleri şunlardır:
1) Kapadokya alan planlarına ilişkin iş ve işlemleri yürütmek,
2) Kapadokya alan planlarına esas halihazır haritaları ve jeolojik/jeoteknik etütleri yapmak veya yaptırmak,
3) Geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartlarını hazırlayarak Komisyona sunmak,
4) Komisyonun sekretarya hizmetlerini yürütmek,
5) Kapadokya Alanındaki korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile sit alanlarının tespitini yapmak,
6) Kapadokya Alanının korunması ve geliştirilmesine yönelik her türlü araştırma, projelendirme ve eylem planları hazırlamak ve bunların uygulama esaslarını belirlemek ve izlemek,
7) Kapadokya Alanında Komisyonca uygun bulunan projelere ilişkin uygulamaların onaylı projesine uygunluğunu denetlemek,
8) Geçiş dönemi koruma esasları ve kullanma şartları ile meri planlara ve Komisyon kararlarına aykırı uygulamaların giderilmesini sağlamak ve gerektiğinde aykırı uygulamaya konu yapı ve tesisleri yıkma veya yıktırma işlemlerini yürütmek,
9) Kapadokya Alanında yer alan korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının, peri bacalarının ve rezerv peri bacası alanlarının ve yer altı şehirlerinin korunması, tadilatı, tamiratı ve esaslı onarımları ile iyileştirilmesine yönelik her türlü iş ve işlemleri yapmak veya yaptırmak, gerekli güvenlik önlemlerini almak veya aldırmak,
10) Kapadokya Alanında 2863 sayılı Kanun kapsamı dışındaki araştırma, sondaj, kazı ve diğer bilimsel araştırmaları ve etütleri yapmak veya yaptırmak,
11) Kapadokya Alanında 2863 sayılı Kanun kapsamında; kültür varlıklarını koruma bölge kurulu müdürlüklerine, koruma, uygulama ve denetim bürolarına ve çevre ve şehircilik il müdürlüklerine verilen görev ve yetkileri yürütmek,
12) Kapadokya Alanında bulunan Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının özel mülkiyetindeki taşınmazların satışı, trampası, arsa veya kat karşılığı inşaat yaptırılması, kiraya verilmesi, ön izin verilmesi ve üzerlerinde irtifak hakkı kurulması, Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerin kiraya verilmesi, ön izin ve kullanma izni gibi işlemler hakkında görüş bildirmek,
13) Başkan tarafından verilen diğer görevleri yapmak.
KAPADOKYA DOĞAL VE KÜLTÜREL MİRAS ALANLARININ KORUMA VE PLANLAMA SÜREÇLERİ
1983’te 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma (KTVK) Kanunu’ nun ve 1986’da 3194 sayılı İmar Kanunu’ nun yürürlüğe girmesi ile Kapadokya’da yerleşimler özelinde planlama ve sit çalışmaları hız kazanmıştır. 1984 yılında 2981 sayılı kısaca İmar Affı5 olarak anılan Kanun’un 6. maddesinde belirtilen, “Şimdiye kadar karar verilmiş eski eserler ile bunların koruma alanları ve sit bölgelerine ilişkin kararlar, 2863 sayılı Kanun uyarınca, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten başlamak üzere en geç 2 yıl içinde yeniden KTB tarafından belirlenir ve ilan edilir.” hükmü gereği 80’lerin ikinci yarısında bölge genelindeki yerleşimler için sit alanları tekrar irdelenmiş ve yeniden sit tescil kararları alınmıştır. Bu irdeleme çalışması sonrasında sit alanı 5 sınırlarının büyük oranda korunduğu görülmekle birlikte6, tescil işlemlerinde sayısal olarak nasıl bir değişim olduğuna arşiv kayıtlarından ulaşılamamaktadır. Bu dönemin hem bölge hem Türkiye için en önemli gelişmelerinden biri de 1985 yılında Kapadokya’nın Dünya Miras Listesi’ne girmesidir. İstanbul ile birlikte Türkiye’nin ilk DMA olan Kapadokya’da merkezde kalan ve daha sonra MP ilan edilen Ürgüp, Göreme, Ortahisar, Uçhisar ve Çavuşin yerleşimlerini içeren bir alan ile Derinkuyu ve Kaymaklı yer altı şehirleri, Karlık, Karain, Yeşilöz ve Soğanlı olmak üzere toplam yedi alan DMA içerisine dahil edilmiştir.
Dünya Miras Alanı sınırları içinde bölgenin merkezinde kalan ve Göreme Açık Hava Müzesi ve çevresini içeren alan, ulusal mevzuatlar çerçevesinde, 1986 yılında Milli Park olarak ilan edilmiştir7 (Şek. 3). 1987 yılında KTVK Kanunu’nda değişiklik yapan 3386 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte Bakanlığın belirlediği alanlarda Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulları kurulmuştur. Bu kapsamda 1987 yılında, Kapadokya’yı da içine alan bölgeden sorumlu olmak üzere, Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (KTVKK) kurulmuştur.
1987 yılının şubat ayında Nevşehir Valiliği, bölgedeki kaçak yapılaşmanın önüne geçebilmek için İl Jandarma Alay Komutanlığı, Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü ve Müze Müdürlüğünden birer uzmanla, düzenli olarak bölgede denetimler yapılmasını kararlaştırmıştır. Bugün bile Kapadokya’daki en önemli koruma sorunlarının başında alanda gerekli denetimlerin yapılamıyor olması sıralanabilirken, 80’li yıllarda bu durumun fark edilip önlenmeye çalışılması, alanın korunması adına önemli bir girişim olarak ele alınabilir. Bu konuyla ilgili Kayseri KTVKK, 11.07.1987 tarihli 71 no.lu kararı ile söz konusu Komisyon tarafından belirlenen izinsiz yapıların durdurulması, gerekirse yıkılması ve bundan sonraki her türlü plan ve proje için Kurul kararının alınması gerektiğini belirtmiştir. Fakat Komisyon gerekli tespitleri yapmış ve Kurul kararları alınmış olmasına rağmen maalesef alanda kaçak yapılara ilişkin etkin bir uygulamaya gidilememiştir.
Kayseri KTVKK’ nun 1988 yılında aldığı 264 sayılı kararla bölgesel nazım plan yapılmasının istenmesi üzerine, aynı yıl ÇDP revizyonu için çalışmalar başlamıştır. Oldukça kaotik ve uzun bir süreç geçiren ÇDP revizyon çalışmaları 90’lı yıllarda ve hatta 2000’li yılların başında Kapadokya’daki koruma çalışmalarının en temel konusu olmuştur.
Kapadokya’nın korunmasıyla ilgili konu başlıkları arttıkça bölge özelinde bir “koruma kurulu” ihtiyacı da ortaya çıkmıştır. Bu çerçevede, 1994 yılında Nevşehir’de Kültür Bakanlığı tarafından, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (KTVKK), kurulmuştur. Nevşehir, Niğde, Aksaray, Kırşehir illerinde 1994’ten sonraki korumayla ilgili her türlü işlem bu Kurul tarafından yürütülmüştür.
12.11.1999 tarihinde Nevşehir KTVKK’nun 1123 no.lu kararı ile 1996’da başlayan sit irdeleme çalışmaları üç yıl sonunda kesinleştirilmiştir. Bu kararla 1/25.000 ölçekli harita üzerinden 1., 2. ve 3. Derece Doğal, Arkeolojik ve Kentsel Sit sınırlarının belirlenmesi; ayrıca Kentsel Sit sınırlarının detaylandırılabilmesi için koruma amaçlı imar planlarının hazırlanması istenmiştir. Bu alanlardaki geçici dönem yapılaşma koşulları ise 26.11.1999 tarihli 1148 no.lu kararla belirlenmiştir. 1123 no.lu kararın en önemli özelliği, bölgede daha önce sadece Doğal, Tarihi Sit ve tampon bölge olarak adlandırılan alanlarda tampon bölgelerin kaldırılarak Doğal Sit derecelendirmelerinin yapılması ve ayrıca Arkeolojik ve Kentsel Sit sınırlarının belirlenmesidir.
2000 yılının ikinci yarısında geçiş dönemi yapılaşma koşulları bir yıllık süresini doldurduğu ve bu süre içerisinde çoğu yerleşme için koruma amaçlı imar planları hazırlanmadığı için sürenin uzatılması kararı alınmıştır. 2000 yılı itibariyle koruma amaçlı imar planı (KAİP) hazırlanan yerleşmeler; Nar (1993), Göreme (1994), Derinkuyu (1992), Suvermez (1995), Avanos (1998)’tur.
2003 yılında 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu (TTK)’ nda yapılan değişiklikler doğrultusunda, daha önce 1989 yılında tespit edilen “Nevşehir ve Çevresi Turizm Alanı”, 2005 yılında sınırları değiştirilerek “Kapadokya Kültür ve Turizm Koruma Geliştirme Bölgesi (KTKGB)” adıyla tekrar tescil edilmiştir. KTKGB ilanı ile söz konusu alanda her ölçekteki imar plânını yapmaya, yaptırmaya, re’sen onaylamaya ve tadil etmeye KTB yetkili kılınmıştır. Bu alanlardaki planlama eylemleri “Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgelerinde ve Turizm Merkezlerinde İmar Planlarının Hazırlanması ve Onaylanmasına İlişkin Yönetmelik” kapsamında yürütülmüştür.
2011 Dönemi: 2011 yılında önce 644 sayılı KHK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığının (ÇŞB) Teşkilat ve Görevlerinin belirlenmesi, ardından aynı yıl bu kararnamede bazı değişiklikler yapan 648 sayılı KHK’nın yayınlanmasıyla Kapadokya’daki kültürel ve doğal varlıkların korunması ile ilgili yasal ve yönetsel yapıda bazı değişiklikler yaşanmıştır. Bölgede 2011 yılına kadar KTB’na bağlı kurumlar tarafından yürütülen kültürel ve doğal varlıkların korunmasıyla ilgili tespit, tescil, karar vb. işlemler, 648 sayılı KHK çerçevesinde birbirinden ayrılmış ve farklı kurumların sorumluluğuna verilmiştir. İlgili KHK uyarınca, 2011 yılından itibaren Kapadokya’da kültürel varlıkların korunması ile ilgili işlemler KTB bünyesindeki Nevşehir Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu (KVKBK) tarafından, doğal varlıkların korunması ile ilgili işlemler ise ÇŞB bünyesinde oluşturulan Nevşehir Tabiat Varlıkları Komisyonu (TVK) tarafından yürütülmeye başlanmıştır.
2018 yılına gelindiğinde, 3194 sayılı İmar Kanunu’na eklenen geçici 16. madde ile imar düzenine aykırı yapılan yapılara, yapı kayıt belgesi düzenlenmesine yönelik işlemler, Kapadokya’da da uygulanmaya başlamıştır. “İmar Barışı13” olarak adlandırılan Kanun doğrultusunda bölgede birçok kaçak yapının, yapı kayıt belgesi alabilmek için başvurduğu; bununla birlikte birçok yapının da sırf bu Kanun kapsamına girebilmek için Kanun’dan sonra uygunsuz bir şekilde inşa edildiği bilinmektedir.
Bunların yanında, Kanun’un getirdiği avantajlardan faydalanmak isteyenler tarafından 2018 yılının ikinci yarısından itibaren, yapılaşmaya izin verilmeyen Doğal Sit alanlarında kalan arazilerde çok sayıda yeni kaçak yapı yapılmış ve bu yapılar için de yapı kayıt belgesi alınmıştır.
Burada, yapının 2018 yılından önce inşa edilip edilmediği bilgisi, sistem tarafından tamamen beyana dayalı olarak alındığı için, Kapadokya’daki korunan alanlarda da yanlış beyanla çok sayıda yapı için kayıt belgesi alınmıştır. Nevşehir il genelinde 2019 Aralık itibariyle yaklaşık 24.000 adet yapı kayıt belgesi alındığı bilinmekte; bu sayının önemli bir kısmının sit alanlarında kaldığı tahmin edilmektedir.
7143 sayılı Kanun’un Kapadokya’da Kentsel Sit alanlarında da benzer etkileri olmuştur. Kentsel sit alanları içinde KAİP ya da Kurul kararı yapılaşma koşullarına aykırı uygulamalar imar affı kapsamında yapı kayıt belgesi alabilmiştir. Kentsel Sit alanlarındaki uygulamaların 1 Ocak 2018 öncesi yapılıp yapılmadığının anlaşılması durumunda yıkım işlemleri yapılmaktadır.
2019 Dönemi: 2018 yılında, ülke genelinde Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesinin kamu yönetimi gibi planlamayı da merkezileştirdiği görülmektedir. Sürecin bir yansıması olarak 2019 yılında Kapadokya ile ilgili farklı bir idari yapılanmaya gidilmiş ve Haziran 2019’da 7174 sayılı Kapadokya Alanı Hakkında Kanun yürürlüğe girmiştir.
Bu Kanun’la, Nevşehir il sınırları içindeki sit alanlarının büyük çoğunluğunu, MP alanını ve KTKGB alanını kapsayan “Kapadokya Alanı” tarif edilmiş ve sınırları çizilmiştir. Söz konusu Kanun çerçevesinde alanda koruma ile ilişkili her türlü eylemi planlayacak, yapacak ve yürütecek bir Alan Başkanlığı ve onunla birlikte çalışacak kurulmuştur.
Bu düzenleme ile daha önce bölgede görev yapan Nevşehir KVKBK ile TVK’ nun görev ve yetkileri de Başkanlık bünyesinde kurulan Alan Komisyonu’na devredilmiştir.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2076731